PHƯƠNG PHÁP XOA BÓP BẤM HUYỆT ĐIỀU TRỊ THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG
Vị trí và cách xác định huyệt
– Thận du (BL23): Từ mỏm gai L2 đo ra 1,5 thốn.
– Đại trường du (BL25): Từ mỏm gai L4 đo ra 1,5 thốn
– Can du (BL18): Từ mỏm gai D9 đo ra 1,5 thốn.
– Hoàn khiêu (GB30): Huyệt nằm ở chỗ lõm sau dưới mấu chuyển lớn xương đùi, hay ở 1/3 ngoài và 2/3 trong đoạn nối chỗ lồi cao mấu chuyển lớn xương đùi với mỏm gai S4.
– Túc tam lý (ST36): Dưới gối 3 thốn, trong chỗ nổi lên của gân cơ lớn ngoài cẳng chân.
– Thừa phù (BL36):Huyệt nằm chính giữa nếp lằn mông, thẳng ụ ngồi của xương chậu.
– Ủy trung (BL40): Huyệt nằm chính giữa nếp lằn kheo chân.
– Phong thị (GB31): Trên khe khớp gối 7 thốn, bờ sau cơ căng cân đùi phía mặt ngoài đùi, hoặc để xuôi tay dọc theo đùi, ngón giữa để sát bờ sau cơ căng cân đùi, huyệt nằm tương ứng đầu ngón giữa.
– Thừa sơn (BL57): Huyệt nằm ở đầu dưới khe giữa hai cơ sinh đôi.
– Côn lôn (BL60): Là điểm giữa đoạn thẳng đi qua chỗ cao nhất của mắt cá chân ngoài và bờ gân gót.
– Túc lâm khấp (Gb41): Nằm trong khe gian đốt xương bàn 4-5, chỗ lõm sau gân duỗi ngón út của gân duỗi chung các ngón.
– Chiếu hải (K6): Huyệt nằm ở chỗ lõm thẳng mỏm cao nhất của mắt cá trong đo xuống 1 thốn.
– Thái xung (Liv3): Huyệt nằm trong khe bàn 1 và 2, ở góc tạo bởi 2 đầu xương bàn 1 và 2, ngang chỗ tiếp nối thân và đầu sau của xương bàn.
Các kỹ thuật cơ bản
Quy trình xoa bóp bấm huyệt chung được chia làm 3 bước, tuân thủ nguyên tắc điều trị là: Thư cân hoạt lạc, hoạt huyết chỉ thống và được tiến hành tuần tự như sau:
Bước 1: Làm mềm, dãn cơ vùng lưng – mông
Tư thế: Bệnh nhân nằm sấp, thư giãn toàn thân, ngực áp giường, 2 tay để dọc thân, chân duỗi thẳng. Thầy thuốc đứng ở bên đau của bệnh nhân.
Xoa:
Thầy thuốc dùng đầu ngón tay, gốc bàn tay hoặc mô ngón tay út, ngón tay cái xoa vùng thắt lưng, hông, mặt sau ngoài chân, trọng tâm xoa vùng thắt lưng cùng, xoa từ bên không đau đến bên đau, thời gian 5 phút.
Day:
Thầy thuốc dùng gốc bàn tay, mô ngón tay út, mô ngón cái hơi dùng sức ấn xuống da người bệnh dọc theo hai bên khối cơ cạnh sống, xương hông, mặt sau ngoài chân từ bên không đau đến bên đau của bệnh nhân. Động tác này thường làm chậm, mức độ nặng hay nhẹ cần phù hợp với từng bệnh nhân cụ thể. Thời gian 3 phút.
Bóp:
Thầy thuốc dùng ngón tay cái và các ngón tay kia bóp vào cơ các khối cơ vùng thắt lưng – hông. Có thể dùng 2, 3, 4 hay 5 ngón tay. Có thể vừa bóp vừa hơi kéo lên. Không nên dùng lực bóp ở đầu ngón tay vì như vậy sẽ gây đau. Động tác cần nhẹ nhàng, phù hợp sức chịu đựng của từng bệnh nhân.
Lăn:
Thầy thuốc dùng mô ngón tay út, 4 ngón lăn dọc theo hai khối cơ cạnh cột sống xuống hông trong thời gian 5 phút, sau đó lăn tiếp từ hông xuống chân khoảng 2 phút.
– Kết thúc bước 1: hiệu quả đạt được là cơ vùng lưng và mông của bệnh nhân mềm, giãn tối đa, bệnh nhân thấy dễ chịu, giảm cảm giác căng cứng vùng cơ lưng.
Bước 2: Bấm huyệt
Bấm huyệt: Thầy thuốc dùng đầu ngón tay cái, gốc bàn tay, mô ngón tay cái, mô ngón út hoặc khuỷu tay bấm vào vị trí các huyệt, các A thị huyệt. Mỗi huyệt bấm trong vòng 20 – 30 giây, lực bấm vừa với sức chịu đựng của bệnh nhân (khoảng 20-25 kg lực).
– Yêu cầu của bước 2: hiệu quả đạt được là cơ vùng lưng và mông của bệnh nhân mềm, giãn tối đa, bệnh nhân thấy dễ chịu, giảm cảm giác căng cứng vùng cơ lưng.
Bước 3: Vận động các khớp
+ Xoay khớp háng và khớp cùng – chậu
Bệnh nhân nằm ngửa, đùi vuông góc với thân, cẳng chân vuông góc với đùi, giãn lỏng các khớp gối và khớp háng. Thầy thuốc xoay 2 chân bệnh nhân theo chiều phải- trái và ngược lại, đổi chiều xoay 5 lần. Sau đó dùng một tay cố định vai bệnh nhân, tay kia vặn từng chân bệnh nhân (trong tư thế gấp đùi vào bụng) sang phía đối diện với vai bệnh nhân được cố định.
Sau đó để bệnh nhân nằm nghiêng, chân dưới duỗi thẳng, chân trên gấp nhẹ, đùi và cẳng chân, tay để dọc thân. Thầy thuốc vặn cột sống bệnh nhân từng bên, các động tác phải nhẹ nhàng vừa làm vừa theo dõi tình trạng bệnh nhân. Vặn cột sống sang phía bên phải, sau đó mới chuyển sang làm phía bên trái.
– Kéo giãn cột sống bằng tay
Bệnh nhân nằm sấp, 2 tay bám cố định trên thành trên của giường. Thầy thuốc đứng phía chân của bệnh nhân, dùng 2 tay nắm lấy 2 cổ chân của bệnh nhân dùng lực kéo dọc theo chiều cơ thể của bệnh nhân.
– Yêu cầu cần đạt của bước 3: Các khớp vận động dễ dàng. Cột sống thư giãn, dùng lực kéo dọc theo trục thân cơ thể, góp phần tạo áp lực âm trong đĩa đệm.
– Lăn lại vùng thắt lưng, hông và chân đến khi bệnh nhân có cảm giác nóng cục bộ vùng lăn. Sau đó phát, vỗ vùng thắt lưng 3- 5 lần.
Hàng ngày, bệnh nhân tự treo người bằng xà đơn, treo tĩnh, không đánh, lắc, co, kéo. Lên xuống xà bằng bục hoặc ghế. Treo người vào buổi sáng và tối. Mỗi lần treo 3 – 5 phút.
Hướng dẫn bệnh nhân tự tập luyện
Nhấn mạnh cho bệnh nhân biết quá trình điều trị có ý nghĩa quyết định đối với việc điều trị TVĐĐ cột sống thắt lưng giúp bệnh nhân trở về với cuộc sống sinh hoạt và làm việc bình thường. Tuy nhiên, có giữ được kết quả điều trị, duy trì ổn định lâu dài hay không còn tùy thuộc rất nhiều vào chế độ sinh hoạt và tập luyện của bệnh nhân sau quá trình điều trị. Sau đây là hướng dẫn luyện tập kéo giãn cột sống bằng phương pháp treo người đơn giản:
Dụng cụ tập
Giống xà đơn thông thường, nếu tự tạo nên dùng ống sắt đường kính 2-3cm hoặc thân cây tre đực già. Chiều cao của xà lớn hơn chiều cao của người tập khi đứng thẳng, giơ thẳng tay lên trên, tính từ đầu ngón tay giữa là 25cm. Dưới chân xà lấy chính tâm đo ngang sang hai bên một khoảng 60cm, đặt 2 bục gỗ nhỏ hoặc 2 viên gạch vừa chân với chiều cao 5-7cm. Địa điểm đặt xà phải thoáng mát về mùa hè, ấm và tránh gió lùa về mùa đông, thuận tiện tập được trong mọi thời tiết.
Phương pháp tập
Hướng dẫn người tập sau khi làm một vài động tác hít thở nhằm giãn cơ thì bước hai chân lên hai bục, hai tay giơ cao mở bằng vai nắm lấy xà, tư thế thoải mái. Buông hai chân vào khoảng không, toàn thân duỗi hoàn toàn. Lúc này cột sống được kéo giãn và điều chỉnh hoàn toàn sinh lý bằng chính trọng lượng của bản thân người tập. Thời gian đầu treo 40-60 giây thấy mỏi tay thì xuống nghỉ và cũng phải tuân thủ đặt hai chân trở lại bục rồi buông tay để xuống. Nghỉ một phút treo lại, 3 lần treo trong một buổi tập, tập hai lần trong ngày, sáng ngủ dậy và tối trước khi ngủ. Sau 3 đến 5 ngày khi đã quen, thời gian treo xà tăng 60 giây đến 2 phút, 5 lần treo cho một buổi tập. Treo xà kiên trì từ 3 tháng đến một năm.
* Chú ý trong khi tập: Nhắc nhở bệnh nhân khi lên xuống xà không được nhảy, không đánh, lắc co, kéo người.
Căn dặn bệnh nhân
– Không cúi, mang vác, với, kéo, xách vật nặng.
– Không chơi thể thao có các động tác xoắn vặn, cúi gập cột sống.
– Không ngồi lâu dưới đất hoặc nằm ngủ dưới nền nhà, tránh lạnh đột ngột.
– Khi ngủ dậy phải tuân thủ tư thế nằm nghiêng người thả hai chân xuống đất rồi dậy. Không dậy theo tư thế bật người. Không ngồi và nửa nằm nửa ngồi theo tư thế vặn xoắn, không ngồi xổm vắt chân chữ ngũ.
– Không đi dép, giầy cao gót.
– Khi ho nên ở tư thế ngồi.
– Nên bơi lội.
(Nguồn: Nguyễn Văn Thạch và cộng sự (2011) “Nghiên cứu thực trạng, các yếu tố nguy cơ và các phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống” Đề tại độc lập cấp nhà nước, Bệnh viện HN Việt Đức)
